Το φυσικό περιβάλλον ως σημείο σύνδεσης και εκμάθησης μεταξύ των γενεών

Έχετε ποτέ αναρωτηθεί πώς η κοινωνία και η οικογένεια επηρεάζουν τη σχέση μας με το φυσικό περιβάλλον; Παρόλο που πρόκειται για διακριτές έννοιες, μεταξύ τους υπάρχει μια βαθιά σύνδεση. Όπως οι αξίες της οικογένειας καθορίζουν και επηρεάζουν την κοινωνία, έτσι μπορούν να επηρεάσουν και την αγάπη μας για το περιβάλλον και τη σύνδεσή μας με αυτό. Η πρώτη επαφή του ατόμου με την κοινωνία πραγματοποιείται μέσω της οικογένειας· ομοίως, το ίδιο συμβαίνει και με τη φύση, καθώς η σύνδεση του ατόμου με αυτήν εξαρτάται από τον χρόνο που περνά με την οικογένεια του στη φύση. Επομένως, η διαγενεακή μάθηση δεν είναι απλώς μεταβίβαση γνώσης από τη μία γενιά στην επόμενη, αλλά διαδικασία αλληλεπίδρασης μεταξύ γενεών, με κοινή συμμετοχή σε υπαίθριες περιβαλλοντικές δραστηριότητες δημιουργικής έκφρασης.

Φυσικά, τα προσωπικά οφέλη που αντλεί ο καθένας από την επαφή με την φύση είναι γνωστά · ωστόσο υπάρχουν και διαφορετικά πλεονεκτήματα, που προκύπτουν από την αλληλεπίδραση των διαφορετικών γενεών. Το παρόν κείμενο αποτελεί μια αναφορά στο πώς ο χρόνος που περνούν οι παππούδες και οι γιαγιάδες με τα εγγόνια τους στη φύση επηρεάζει τη σχέση και στάση με τους απέναντι το φυσικό περιβάλλον. Πιο συγκεκριμένα, έρευνες έχουν δείξει ότι η συμμετοχή ηλικιωμένων σε εκπαιδευτικές δράσεις μπορεί να ενισχύει τις περιβαλλοντικές στάσεις των παιδιών (Liu & Kaplan, 2006), ενώ νέα δεδομένα δείχνουν ότι οι παιδικές πρωτοβουλίες μπορούν να επηρεάσουν τους ενήλικες υιοθετώντας πιο βιώσιμες συμπεριφορές (Kong & Jia, 2023). Η μάθηση μέσω της μίμησης, καθώς και οι συνήθειες των ατόμων, ιδιαίτερα στις πρώιμες ηλικίες, έχουν ως κύρια αφετηρία την οικογένεια (Over, 2020). Έτσι, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι πώς μια κοινή εμπειρία στη φύση συμβάλλει τόσο στην ανάπτυξη στενότερων σχέσεων μεταξύ των ατόμων, όσο και στην ενίσχυση της σχέσης τους με τη φύση.

Η διαφορετική προσέγγιση, που προκύπτει αφενός από την εμπειρία και αφετέρου από τη δίψα για μάθηση, δημιουργεί ένα εύφορο έδαφος για εξερεύνηση, επαφή και σύνδεση των γενεών. Κοινές εμπειρίες, όπως δραστηριότητες φροντίδας της φύσης με παππούδες/γιαγιάδες και εγγόνια, συμβάλλουν στην εδραίωση περιβαλλοντικών αξιών με διάρκεια στον χρόνο (Kong & Jia, 2023). Τα άτομα τρίτης ηλικίας, μέσα από την ενεργό συμμετοχή σε διαγενεακές δραστηριότητες, ενισχύουν το αίσθημα κοινωνικής συμμετοχής και αυτοεκτίμησης (Chen, L., & Zhang, Z., 2021). Η διαγενεακή διάσταση ενός περιβαλλοντικού εκπαιδευτικού προγράμματος μπορεί να λειτουργήσει ως καθοριστικός παράγοντας κινητοποίησης των συμμετεχόντων, ιδιαίτερα για τους μεγαλύτερης ηλικίας ενήλικες. (Pruneau, Chouinard, Arsenault, & Breau, 1999; Martínez, Alonso, Valdemoros, & Medrano, 2025). Η παρουσία παιδιών συχνά ενθαρρύνει τους ενήλικες να συμμετέχουν πιο ενεργά, καθώς δημιουργείται ένα αίσθημα ευθύνης και σύνδεσης μεταξύ των γενεών. Ενώ οι δραστηριότητες σχεδιάζονται ώστε να κρατούν ζωντανό το ενδιαφέρον των παιδιών μέσα από βιωματικές εμπειρίες, όπως επισκέψεις σε οικοσυστήματα ή δράσεις αποκατάστασης, για τους ενήλικες το βασικό κίνητρο προκύπτει από τη σχέση και την αλληλεπίδραση με τα παιδιά. Αυτή η δυναμική συμβάλλει στην ενίσχυση της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης και στη διαμόρφωση συλλογικής στάσης για την προστασία του περιβάλλοντος (Pruneau, Chouinard, Arsenault, & Breau, 1999). Συνεπώς, οι κοινές εμπειρίες παππούδων και γιαγιάδων με τα εγγόνια τους στη φύση μπορούν να αποφέρουν πολλαπλά οφέλη σε όλους.

Η φύση μπορεί να αποτελέσει το κοινό σημείο συνάντησης και εξέλιξης των γενεών. Μέσα από τις κοινές εμπειρίες καλλιεργείται η αγάπη για το περιβάλλον, ενισχύονται οι οικογενειακοί δεσμοί και αναπτύσσονται αξίες, όπως η συνεργασία και η φροντίδα. Η συμμετοχή της τρίτης ηλικίας δεν ενισχύει μόνο τη σχέση των παιδιών με τη φύση, αλλά προσφέρει στους μεγαλύτερους ενήλικες ενεργό ρόλο, σκοπό και αναγνώριση. Μέσα από την ανταλλαγή εμπειριών και τη σύνδεση με τις νεότερες γενιές, ενδυναμώνονται η αυτοεκτίμηση, η κοινωνική ένταξη και η αίσθηση του ανήκειν. Είναι σημαντικό να δημιουργούμε ευκαιρίες για διαγενεακές δράσεις στη φύση – είτε πρόκειται για έναν απλό περίπατο, είτε για συμμετοχή σε περιβαλλοντικά προγράμματα. Ας γίνουμε όλοι-ες μέρος αυτής της αλλαγής! Βιώστε τα οφέλη οργανώντας κι εσείς μια ημέρα στη φύση

Βιβλιογραφία:

Chen, L., & Zhang, Z. (2021). Community participation and subjective well-being: Mediating roles of basic psychological needs among Chinese retirees. Frontiers in Psychology, 12, 743897. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.743897

Kong, Y., & Jia, F. (2023). Intergenerational transmission of environmental knowledge and pro-environmental behavior: Evidence from children and their parents. Sustainability, 16(23), 10445. https://doi.org/10.3390/su162310445

Liu, B., & Kaplan, M. (2006). An intergenerational approach for enriching children’s environmental attitudes and knowledge. Applied Environmental Education & Communication, 5(1), 9–19. https://doi.org/10.1080/15330150500302270

Martínez, J. M., Alonso, R. A., Valdemoros, M. Á., & Medrano, C. (2025). Sustainable leisure, intergenerational learning and grandparents’ level of education. Sustainability, 17(7), 3138. https://doi.org/10.3390/su17073138

Over, H. (2020). The social function of imitation in development. Annual Review of Developmental Psychology, 2, 93–109. https://doi.org/10.1146/annurev-devpsych-033020-024051

Pruneau, D., Chouinard, O., Arsenault, C., & Breau, N. (1999). An intergenerational education project aiming at the improvement of people’s relationship with their environment. International Research in Geographical and Environmental Education, 8(1), 26–39. https://doi.org/10.1080/10382049908667587